Een zomerse zondagochtend, na de oorlog. Ik ben negen en zit met een boek in vaders leunstoel. Hans zit op een kruk aan jouw voeten, jij hebt mijn jongste broertje op schoot. Je kijkt plaatjes met hem, fluistert verhaaltjes, terwijl vader, aan tafel, luid een paauweaanse preek leest. De thuisdienst zal uren duren. Je hebt de suitedeuren goed dichtgetrokken, het zijraam van het haakje gehaald. De wereld is buitengesloten. Alle aandacht moet op het Woord gericht zijn. Jij probeert de kinderen bezig te houden, je geeft vader de ruimte, je probeert greep op alles en iedereen te houden. Dan trekken op straat luidruchtige voetbalsupporters voorbij. Vader kijkt jou verstoord aan, leest door, luider. Ten slotte is na een lang gebed (jij vouwde je handen niet, je legde ze over elkaar) de dienst voorbij. Je staat op om koffie te maken. Ik loop achter je aan, blijf bij je staan, ga dan terug naar de kamer waar vader nog steeds aan tafel zit, bleek, onthutst over wat hij zonet heeft gelezen: ‘Dat geloof van u is zelfbedrog. U bent voor God onacceptabel. Ik vraag het totale verlies van uzelf, de algehele leegmaking, de ontmanteling van uw persoon. Ja, pas dan is er een geringe kans ….’ Calvinisme, in zijn donkerste vorm, en Zen lijken elkaar hier te raken.

Wat had ik met jullie beiden te doen. De welhaast sartriaanse eenzaamheid in die dichte kamer.

Je zet de koffiekopjes op tafel en ik hoor nog jouw woorden tegen vaders gebogen hoofd: ‘Mens, wat doe jij jezelf aan.’

Veel later, volwassen, heb ik je weleens gevraagd: ‘Hoe is dat gegaan tussen jou en vader? Wanneer is het eigenlijk begonnen?’ Je wilde, of kon, er geen antwoord op geven.

(..)