[Ron Rijghard, Nrc.nl] Zijn roman Een huis van lief en leed (uit 2000), haalde de AKO-shortlist; bij verschijning van zijn Alle verhalen in 2003 buitelden alle critici over elkaar heen om hem te prijzen en in 2004 ontving hij de Constantijn Huygensprijs, na de P.C. Hooftprijs de belangrijkste literaire onderscheiding voor een oeuvre.

En wat zegt de laureaat? ,,Ik ben een ambachtsman, geen genie. Ik weet dat ik kan formuleren. Als ik een pen vasthoud, komt er een soort zekerheid over me.” Collega’s trachtten al jaren hem onder de aandacht van een groter publiek te krijgen. Een writers writer dus. Als de term valt glimlacht hij alleen en straalt rust uit.

In 2005 verscheen Met de hand op het hart, een heruitgave van vijf romans, en wie Helse Steen (uit 1970) of Het nichtje van Mozart (1984) leest, kan alleen maar meebuitelen. In zijn bondige, onaangedane stijl laat Van Maanen de honden los: de dwanggedachten, neuroses en obsessies broeien vrijelijk bij zijn personages. Volkomen vanzelfsprekend redeneren zijn hoofdfiguren zichzelf en anderen ten gronde. De vorm sluit aan bij al die gedachtewendingen en hersenspinsels.

(..) Door de groteske, surrealistische effecten in zijn boeken is Van Maanen wel vergeleken met Kafka. ,,Hij is de grote leermeester. Ieder woord heeft zijn plaats.” Hij is eerder een stilistisch voorbeeld? ,,Ja. Zijn proza oogt als een man in een keurig pak, niks op aan te merken. Maar onder de oppervlakte zit een gevaarlijke lading. Dat geeft een enorme spanning in de stijl.”

Over de psyche van zijn personages wil de schrijver het niet hebben. ,,Ik snap niets van psychologie.” Toch gaan zijn boeken over hoe mensen denken en wat hun overwegingen zijn bij hun daden. ,,Ja, maar ik ben geen schrijver die personages creëert. Voor mijn gevoel zijn het ideeëndragers; ze bestaan uit een bepaald idee dat onderweg nog aan allerlei corrosie onderhevig is.”

 

Zijn stijl en compositievermogen vertonen geen sporen van achteruitgang, integendeel, Van Maanen beheerst het métier als een duivelskunstenaar. Hij is dikwijls met Vestdijk vergeleken, maar zeker voor het latere werk gaat die vergelijking niet op. Van Maanens romans hebben wel enkele trekken van de traditionele psychologische roman, maar bij hem is de psychologie meer in het mythische vlak getrokken en ook staat hij zich vaak groteske vertekeningen toe. De werelden die hij aanschouwelijk maakt, zijn in feite weinig realistisch en meer een constructie van de schrijver, het toneel waarop hij zich het drama kan laten afspelen. Hij is de regisseur, die de spanning erin houdt door niet meteen alles prijs te geven, maar de haast afgrondelijke diepte van het menselijk bestaan suggestief te peilen. [uit: ‘Alles gebeurt pas als het benoemd is’, review in Trouw, T. van Deel]