De boodschap die Howard Jacobson de lezer van de roman ‘J’ meegeeft, is een beklemmende. Het leed dat de joodse gemeenschap is aangedaan, zal zich vroeg of laat herhalen. Wat is harmonie? Is die te bereiken door dissonante elementen te verwijderen of gaat het om de poging om alles een plaats in het geheel te geven? Wie gelooft in de tweede mogelijkheid, het ‘evenwicht van antagonismen’, is een uitzondering in Port Reuben, plaats van handeling in de grote dystopische roman van Howard Jacobson. De mensen hebben rare namen in Port Reuben. Denzel Kroplik, Petroc Rothschild, Kevern Cohen. Dat is het resultaat van ‘Operatie Ismaël’, waarbij de bevolking collectief de namen heeft aangenomen van hen die kort daarvoor slachtoffer zijn geworden van ‘wat gebeurd is’. Ook wie het van joodse thematiek doortrokken werk van Jacobson niet kent, ziet in ‘wat gebeurd is’ direct een soort Kristallnacht en – al vanaf de doorgestreepte J in de titel – in de slachtoffers het joodse volk. Maar die woorden vallen niet. ‘Twitternacht’ wordt het wel genoemd, verwijzend naar een communicatiemiddel dat zeker een rol heeft gespeeld bij de gebeurtenissen waarvan de ongebreidelde gewelddadigheid telkens wordt gesuggereerd. Behalve de naamsverandering heeft de samenleving zich aan nog het een en ander onderworpen in een poging na het geweld de harmonie te hervinden. Vragen stellen, kunst beoefenen, al te intensieve communicatie of verre reizen, niks is verboden maar het wordt allemaal ontmoedigd opdat ‘elke bron van wanklank is gedempt’. Het verleden dient vergeten te worden. Maar de nieuwe harmonie is wankel, het is een schijnharmonie. ‘Boosheid en misnoegen sijpelden onder elke voordeur door naar buiten, van elk huis in elke stad en elk dorp in het land.’ — Pieter van den Blink, de Volkskrant, 16 mei 2015