“Het leven berooft ons van meer dan de dood dat doet”, schreef de Duitse componist Brahms toen hij zijn Deutsches Requiem af had. Met dit requiem eindigt Nora, de bestseller van de Ierse schrijver Colm Tóibín (1955). Dat is een veelzeggende keuze, omdat Brahms geen mis voor de doden schreef, maar zijn werk als een opdracht zag aan de hele mensheid. Het requiem moet zowel de Ieren als het hoofdpersonage Nora de toekomst wijzen. – nrc.nl
