Archief van
Auteur: DWS

Nicole Montagne

Nicole Montagne

Leendert W. van der Sluijs | quickscan Het Keizerpanorama

Nicole Montagne schrijft over wat we niet kunnen zien: (——————-)
Wat dus kan niet worden gezien, daar schrijft ze over. En hoe!
In haar nieuwe boek, de filosofische roman Het Keizerpanorama, doet ze een stap verder: wat je niet kunt zien, wordt door jou niet gezien, maar door anderen misschien wel. Om daarover te kunnen schrijven, zul je niet alleen met andere ogen moeten willen kijken, maar ook met de ogen van anderen.
En wie dan leest, leest wat anderen lazen. Wat Musil las, Kafka.
Leest wat zij niet las.

 

Nicole Montagne boeken

 

Deze quickscan is als column – met enigszins gewijzigde zetspiegel – geplaatst op de site van literair tijdschrift Liter

g

Schrijver Mariska Tjoelker bij Talkshow ZinTV

Schrijver Mariska Tjoelker bij Talkshow ZinTV

Leendert W. van der Sluijs |
Op 12 april 2023 was Mariska Tjoelker tafelgast in mijn praatprogramma op GooiTV. Het thema was deze keer – in aanloop naar 4 en 5 mei: Leven met oorlogsherinneringen.

Tjoelker schreef de grootse historische roman Stof tot zwijgen. Over een arbeidersfamilie en een Joodse familie van een textielfabrikant in Enschede. Zij worden tijdens en na de Tweede Wereldoorlog geconfronteerd met de ingrijpende gevolgen van de opdracht ruim een half miljoen Jodensterren te maken.

De filmische roman heeft vijf delen: Draden, Stof, Rafels, Scheuren en Rijgdraad. We spraken met Mariska Tjoelker over haar roman, maar ook over haar schrijverschap.

Kijk hier fragmenten van de uitzending:

Wat wil je als schrijver?

Over het deel Rijgdraad

Al bezig met een nieuwe roman?

 


Kijk de gehele uitzending hier

Voor info over Mariska Tjoelker klik hier

Voor info over Talkshow ZinTV klik hier

Eilandliefde

Eilandliefde

Leendert W. van der Sluijs | boekrecensie Fleur Bourgonje – Liefde, liefde |

De nieuwste psychologische roman Liefde, liefde van Fleur Bourgonje is een waar kunstwerk. Het boek bestaat uit zeven onderdelen met grafiek van kunstenares Angelique Kleijne. De uitgever eert hiermee het 35-jarig schrijverschap van Bourgonje.
Met 216 bladzijden is deze roman ook de meest omvangrijke in haar oeuvre. De romans en de verhalen van Fleur Bourgonje, die alle gewikt en gewogen zijn tot op de komma, hebben niet veel bladzijden nodig om indrukwekkend te zijn, maar nu was er blijkbaar nog meer nodig om de laatste punt te kunnen zetten. Dat laat zich indenken, want de nieuwe roman gaat expliciet over het onderwerp der onderwerpen: de liefde. Zij wordt voorgesteld als een personage dat ‘zich niet te kennen geeft in woorden’, maar dat diverse stadia en uitingsvormen kent. Het maakt het boek tot een project. Over de liefde schrijven is een schrijven in alle voorlopigheid, een laatste punt kán niet worden gezet. Als het over de liefde gaat, kan een schrijver alleen maar ‘eromheen schrijven’.

Alle personages in Liefde, liefde zijn continu op zoektocht, waarin Bourgonje ook de lezer zelf meeneemt: elk hoofdstuk is zo’n afgerond geheel dat het steeds naar adem doet happen. Dit gebeurt met een zeker effectbejag, er is opzet in het spel. Deze roman is namelijk een robinsonade. Het decor van het verhaal is een eiland ‘aan de uiterste rand van de aarde’, in de zuidelijke Chileense archipel. Vijf mensen zijn op dit eiland gestrand. Ze leden elk op eigen manier schipbreuk in het leven en moeten nu zien te overleven. Ieder van de vijf is liefst alleen, maar ze hebben zich te verhouden met medemensen die blijkbaar eenzelfde lot hebben ondergaan. Ze hebben elkaar niet uitgekozen, ze treffen elkaar. Ze bevinden zich op een verlaten stuk strand van het eiland Fortuna en ze bivakkeren in vermolmde paalhutten die eens door vissers werden gebruikt. Verderop op het eiland is wel een dorp, maar dat ligt ver uit zicht. Waar ze zich bevinden, dreigt er voortdurend een stormvloed.

De oceaan heeft alleen middernacht zijn bekoring, bij volle maan. ‘[Het] scherpe licht van deze breedtegraad in de damp vlak boven het oceaanoppervlak kan luchtspiegelingen teweegbrengen waarin de verbeelding van alles zichtbaar kan maken, schepen, mensen, tot geesten gestolde gevoelens zelfs’. Op het eiland is daardoor de mythe van ‘de zielenvloot’ ontstaan. Een veer tussen vasteland en eiland brengt bij volle maan voor één nacht overleden geliefde eilanders terug. Kundig paart Bourgonje deze mythe aan de eilandmythe die zoveel robinsonades in de literatuur voortbracht. De schipbreukeling Robinson Crusoe is, volgens J.M. Coetzee in zijn essaybundel Wat is een klassieke roman?, ‘een figuur in het collectieve bewustzijn van het Westen’ geworden. Sindsdien zijn er Treasure Island van Stevenson en Lord of the Flies van Golding, en bijvoorbeeld Vendredi ou les limbes du Pacifique van Michel Tournier, en schreef ook Coetzee zijn roman Foe (vert. Mr. Foe en Mrs. Barton). Hier te lande is er de robinsonade van Bernlef, Verloren zoon (1997). Precies driehonderd jaar na Robinson Crusoe schreef Fleur Bourgonje nu haar Liefde, liefde. Volgens Coetzee zien we in de everseller van Defoe ‘voor het eerst in de geschiedenis van de fictie een minutieuze, geordende beschrijving van hoe alles in zijn werk gaat’. Bourgonje volgt met haar roman geheel dit spoor. En tilt de robinsonade, door de mythe van de zielenvloot te incorporeren, op een hoger niveau.

In de roman zijn vijf mensen (de dichter Julian, de schilderes Maria, de actievoerder Carlos, de crisishulpverlener Aline en de immigrant en gelukszoeker Ricky) aan hun eigen lot overgelaten. Ze zijn als afzonderlijke mensen evenzovele archetypen van wezenlijke eenzaamheid. Ze zijn ook zelf, als mens, een verlaten stuk eiland. Bovendien, in hoeverre ze elkaar eventueel toch kortstondig kunnen bijstaan is volstrekt ongewis en het is zelfs de vraag of het gewenst is. Ware het niet dat liefde zich niet verloochenen laat. Op het eiland, in het verre dorp, woont Rafaël. Hij is ‘de beste duiker [naar algen en schaaldieren] van de hele archipel’. De diepzeeduiker met de engelennaam (de naam betekent: God geneest) speelt in het verhaal een bemiddelende rol. Hij weet als duiker dat elke hoogte een eigen diepte heeft. Hij vraagt de dichter Julian, die sinds een jaar ook op het eiland woont, op Maria te letten, maar haar wel met rust te laten. Ze was al eens eerder op het eiland en ze is er toen dramatisch ‘iets kwijtgeraakt’. Daarom zal ze, na haar tussentijdse teruggaan naar het Europese vasteland, precies op dit eiland terugkeren. Ze is de laatste van het vijftal die arriveert. Vervolgens ontwikkelt zich het verhaal als een kortstondige geschiedenis. Tot op zekere hoogte leren de vijf mensen elkaar kennen, maar ze worden vooral geconfronteerd met het eigen leven van verleden tot heden, en ontdekken zo, vaak tegen eigen willen in, meer van zichzelf. Rauwe stemmen uit het verleden spelen daarbij een grote rol. Als lezer word je gedurende het verhaal als in een carrousel binnengeleid in de vijf levens, continu wisselen die elkaar af. Het hoogtepunt is ter middernacht, bij een hoog oplaaiend vuur, waar een nimbus van schimmen de schipbreukelingen ontkleed achterlaat.

Julian en Maria leren zichzelf en elkaar intussen op nog andere manier kennen: op de exclusieve manier van de liefde, op de manier van de exclusieve liefde die ook inclusief is. Deze liefde laat zich niet zomaar kennen, alleen via herinneringen. Door middel van een herinneren dat hoe te vergeten betekent en letterlijk her-inneren is – als een zich opnieuw eigen maken van herinneringen, tot kostbaar geheim.
Het hart van Liefde, liefde, het vierde deel, is getiteld: ‘Wat aanspoelt’. Door wat aan herinneringen aanspoelt, ontdekken de dichter Julian (hij heeft de trekken van een Christusfiguur) en Maria (de ‘leeftijdloze vreemdelinge’) de ‘ware’ geschiedenis van de liefde. Geliefden kunnen voor elkaar begin en einde zijn. Terwijl de een tot ‘een nieuw begin’ is, kan de ander tot ‘een onherroepelijk einde’ zijn. Door de ander verandert er iets definitief.
Dat woorden echter tekortschieten, is een thema in het oeuvre van Bourgonje. Wat is het dat Julian en Maria dan en daar in elkaars armen drijft? ‘[Is] het een intuïtief weten van iets dat onverwoordbaar bleef? Ze stellen zich deze [vraag] niet, de mogelijkheden hangen om hen heen en bewegen mee met de wind.’ Voor de taal van het hart kiest Maria als schilderes uiteindelijk voor kleuren in plaats van woorden.
Met Liefde, liefde herneemt Fleur Bourgonje weergaloos een epos uit de wereldliteratuur, vertelt dit vanuit een verrassend veelzijdig perspectief, en laat zo nieuw licht vallen op de oude thema’s liefde en (mede)menselijkheid.

 

Fleur Bourgonje, Liefde, liefde (roman). Nachtwind 2020, 216 blz., hardcover, stofomslag, leeslint, € 22,95

Deze recensie is ook op hebban.nl geplaatst. Een iets kortere versie van deze recensie verscheen in Literair tijdschrift Liter, december 2022 – in het themanummer ‘Heb lief’; bovenstaande is ook geplaatst op leesliter.nl.

Lees hier een recent interview met Fleur Bourgonje – ‘Op peinzen en schrijven afgestemd’ (uit Liter september 2022)

De metaroman van Italo Calvino

De metaroman van Italo Calvino

‘Als op een winternacht een reiziger’ van Italo Calvino gaat over Lezer en Lezeres. Ze zijn allebei in het bezit van het boek ‘Als op een winternacht een reiziger’, maar al snel blijken hun exemplaren beide (en beide anders) onvolledig te zijn. Hun zoektocht naar een volledige versie, van de juiste auteur, en naar elkaar, is begonnen. ‘Als op een winternacht een reiziger’ is een even hilarische als ingenieuze reflectie over de roman en het lezen van romans.

‘Het einde van deze roman is zo geniaal ingenieus dat het iedere lezer zal duizelen. (…) Haal dus als de bliksem Als op een winternacht een reiziger, strek uw benen uit, leg uw voeten rustig op een kussen, zorg voor een goede lichtinval, sla het boek open.’ – Elisabeth Francet, MappaLibri

Lees hier het eerste winternachtelijk hoofdstuk!

 

► Het essay van Jacqueline E. van der Waals over Kierkegaard

► Het essay van Jacqueline E. van der Waals over Kierkegaard

Na honderd jaar zal Jacqueline E. van der Waals (1868 – 1922), zoals het sprookje wil, als Doornroosje onder de dichters ontwaken

♦ Het essay is ingeleid en bezorgd door Leendert W. van der Sluijs. De spelling en interpunctie van de oorspronkelijke nu rechtenvrije tekst, zijn aangepast.

Download het essay in pdf

 

► Lezen als investering op lange termijn

► Lezen als investering op lange termijn

Blaise Tolky | KORT | De dingen van ‘365 dingen’ ga ik niet elke dag herhalen. Dat is niet nodig. Per dag herhaalt zich het moois dat Lidewijde biedt. Dus: geniet!

♦ Volgens Lidewijde Paris vandaag, is ‘Shakespeare lezen een langetermijn-investering’. Precies zo is 365 dingen die je als boekenlezer wilt weten van Paris.

lidewijde vandaag

 

Eerste zinnen

Eerste zinnen

Blaise Tolky | KORT | Ben dol op openingszinnen. Zeker op die van Tolstojs Anna Karenina!

Vandaag geciteerd door Lidewijde Paris in haar boek 365 dingen die je als boekenlezer wilt weten.
Overigens is de eerste zin van dit kalenderboek minstens zo fraai: ‘Op veler verzoek heb ik van de scheurkalender (..) een boek gemaakt waarin alle informatie in een handiger vorm bij elkaar staat.’ Zo’n openingszin is bijna gelijkluidend aan die van het evangelie van de bijbelse Lukas: ‘Aangezien velen ter hand genomen hebben een verslag op te stellen (..) heeft het ook mij goedgedacht (..) het geordend voor u te beschrijven, hooggeachte Theofilus.’

lidewijde vandaag

Een boek liegt dat het gedrukt staat

Een boek liegt dat het gedrukt staat

Blaise Tolky | KORT | Sinds de boekdrukkunst van Gutenberg stellen we ons onophoudelijk de vraag: wat is een boek? Het boek is een fenomeen van zowel grote als kleine omvang dat zich voordoet in de wereld van de verschijnselen, maar als zodanig een idee is: het is altijd meer dan een verzameling letters of een bundeling papier. Een boek liegt dat het gedrukt staat.

♦ Eigen notitie bij ‘365 dingen die je als boekenlezer wilt weten’ van Lidewijde Paris, vandaag over de boekdrukkunst.

lidewijde vandaag

► Boeken en burgers

► Boeken en burgers

Blaise Tolky | KORT | Zonder burgers geen boeken. Stadsburgers. Boeren en buitenlui kunnen zonder. Maar burgers niet. Zij willen elkaar lezen.

♦ Eigen notitie bij de 8 januari-pagina in het kalenderboek ‘365 dingen die je als boekenlezer wilt weten’ van Lidewijde Paris.

lidewijde vandaag

► Over het boek als ding

► Over het boek als ding

Blaise Tolky | KORT | Gaat het bij een boek vooral om de inhoud? Of kan ook deze inhoud niet zonder vorm?

♦ Lidewijde Paris vertelt in 365 dingen die je als boekenlezer wilt weten wat schrijvers en uitgevers hierover zeggen.

lidewijde vandaag