The Geoscope

„Literatuur biedt een reflectie op ons leven die echter is dan onze alledaagse ervaringen.”

[nrc.nl] Kafka stierf niet. Althans niet in 1924 in Oostenrijk, zoals zijn officiële biografische gegevens luiden. Dat was een afleidingsmanoeuvre. Franz Kafka – Jood, met interesse in het zionisme – emigreerde in dat jaar in het geniep naar Palestina. Hij overleefde er de tuberculose waaraan hij volgens de overlevering zou zijn overleden en werd herboren als een tuinman met de naam Ansjl Peleg. Kafka stierf in 1956, vredig in zijn slaap.

Een literaire complottheorie van de bovenste plank – en kolder, voor wie rationeel realisme als maatstaf hanteert. Maar zekerheden worden aan het wankelen gebracht door de manier waarop Nicole Krauss de theorie in haar nieuwe roman Donker woud onderbouwt: met verwijzingen naar Kafka’s geheime lot, uit zijn biografie en zijn literaire werk. >>

>> Dit verhaal is slechts een motief in Donker woud, maar het vat samen waar het verhaal over gaat: het verlangen om te ontsnappen aan een leven dat al vastligt, en herboren te worden als een ander. Dat verhaal delen de hoofdpersonen, een advocaat die al zijn bezittingen weggeeft en een vrouwelijke schrijver die vastzit in haar leven en haar werk. Beiden vertrekken naar Israël. Detail: zij heet Nicole.

Dus we moeten het toch even vragen. Als we het over de vrouwelijke hoofdpersoon hebben, praten we dan over ‘Nicole’ of over u, Nicole Krauss? „Normaal gesproken zeg ik: ‘Nicole-in-het-boek’. Ik ben het niet.”

[review trouw.nl] Nicole krijgt van een gewezen literatuurprofessor – of is het een medewerker van de Mossad? – een koffer met de nagelaten geschriften van Franz Kafka opgedrongen. De door haar zeer geliefde Joods-Duitse auteur, wiens geschriften onderwerp waren van een jarenlange Israëlische rechtszaak, kende, zo meent de professor, een heel ander levenseinde dan zij (en wij) konden bevroeden.

Met zo’n kale weergave van de intrige vang je niet het ingenieuze van ‘Donker woud’ dat schuilt in de souplesse in denken en schrijven van Nicole Krauss die filosofieën over literatuur en leven, fictie, herinnering en werkelijkheid, vorm en chaos, soepel tot een geheel verweeft. Ze speelt prachtig met ritme en tempo van de tekst die vertraagt naarmate de woestijn van Judea dichterbij komt. Ze trakteert je op geestige ingevingen, bijvoorbeeld de theorie dat Palestina het beloofde land werd voor Kafka omdat het “de enige plaats is die even onwerkelijk is als de literatuur, omdat het ooit eens was bedacht door de literatuur en omdat het nog steeds bedacht moest worden”.

Liep een proces van transformatie in Kafka’s werk steeds op frustratie uit, Krauss laat hem nu in leven wel ontsnappen, wat zowel een surrealistisch, prikkelend verhaal oplevert, én een eerbetoon aan het literaire erfgoed waarop ze als schrijfster voortbouwt.

Probleem is wel dat dit boek zo boordevol ideeën is dat je na afloop nog niet goed vat wat je nu precies gelezen hebt. Alsof je even bent opgetild door een briljante geest die je dan weer in het ongewisse achterlaat. Maar dat ongewisse lijkt ook het doel. Een ode aan het ‘donkere woud’ is dit in ieder geval, een pleidooi voor het vrije, scheppende leven en denken, zo lyrisch opgeschreven dat ‘Donker woud’ evengoed óók ‘De geschiedenis van de liefde’ had kunnen heten.