[trouw.nl – Gerwin van der Werf, 21|5] In Zweden werd het boek ‘1793’ als Bellman-noir bestempeld, wat menig Zweed meteen deed likkebaarden, want dichter-zanger Carl Michael Bellman, de officieuze hofmuzikant van de in 1792 vermoorde koning Gustav III, is nog altijd zeer geliefd en een connectie met zijn naam alleen al is een kwaliteitskeurmerk.

Dat Niklas Natt och Dag erin slaagt het boek uit te laten stijgen boven de gangbare Scandinavische misdaadlectuur-op-niveau komt door de rijke en beeldende schrijfstijl, maar vooral door de manier waarop hij de historische setting een dwingende rol laat spelen. De strijd van humanisme tegen horror, van rede tegen chaos, het is voelbaar in alle scènes, hij woedt in de personages zelf. Cardell en Winge zijn op hun eigen manier mannen van de Verlichting. Cardell is de pragmaticus, de man van het volk die zijn vuisten laat spreken voor de goede zaak, de nobele primitieveling van Rousseau. Winge is de rationalist, Kantiaan, de zuivere denker. Hij haalt iedere dag zijn zakhorloge uit elkaar, om het schoon te maken en radertje voor radertje weer in elkaar te zetten. Als de ontknoping van het boek nadert, doet Winge echter een flinke scheut water bij de klare wijn van zijn punctualiteit en principes. Hij heeft haast, is stervende, en wie al te rechtschapen door het leven gaat krijgt niets gedaan. Hij neemt een morele beslissing die zorgt voor een dubbele plotwending, waarover ik hier verder niets los zal laten behalve dat ik de neiging had op te staan om te applaudisseren. Dat dit boek een debuut is vergeet je na drie zinnen al.

‘1793’ is in alle opzichten een meeslepend boek: de personages blijven je bij, het tijdsbeeld is scherp, het achttiende-eeuwse Stockholm is veel meer dan een decor, het is een spiegel van de zielen die in het boek beschreven worden. De lezer begrijpt best: dit ís niet Stockholm anno 1793, dit is de stad zoals de schrijver wil dat wij haar zien, schitterend en somber, levendig en deprimerend.

(..) Door het goede te doen genees je de wereld niet van het kwaad, maar je heelt wel jezelf, en je naaste. ‘1793’ is een virtuoos geschreven, aardedonkere thriller waarin deze ‘moraal’ een zachte onderstroom vormt in een koude, gewelddadige wereld. Dat is typisch nordic noir dus, maar dan geplaatst in de tijd van Bellman en de Verlichting, met een knipoog naar de toekomst: wie voelt én denkt, die overwint de redeloosheid. Als je het tenminste slim aanpakt, hoor je de schrijver daar met een sardonisch lachje aan toevoegen.