[bron: duitslandinstituut.nl] In de nieuwste roman ‘Qualityland’ van Marc-Uwe Kling is Duitsland verworden tot een doorgedigitaliseerde samenleving, geregeerd door de wetten van de economie en de automatisering. “De politieke omwentelingen die we op dit moment zien – de ruk naar rechts, Trump en co – zijn ook gevolgen van de technologische ontwikkelingen. Dat is nu geen geheim meer, maar toen ik aan dit boek begon wist niemand in mijn omgeving wat bijvoorbeeld de filterbubbel is.”

‘Qualityland’ is verkrijgbaar met een lichte en een donkere omslag, aangepast voor optimisten en voor pessimisten. “Ik vond het een grappig idee. Het past heel goed bij de inhoud, omdat het verhaal ook om personalisering gaat. Deel van de filterbubbel is dat je zelfs je boeken en series kunt personaliseren. Netflix experimenteert al met series die zich aan de kijker aanpassen; dan krijg je een happy end als je dat wilt. Dat is natuurlijk wel spannend, maar het leidt er toe dat er geen gemeenschappelijke feitenbasis is.”

Dat is funest voor een gezonde democratie, denkt Kling. “Als je al eens hebt geprobeerd te discussiëren met iemand van de ‘rechterrand’ dan merk je snel dat je helemaal niet meer met elkaar kunt argumenteren. De uitgangspunten waarin je gelooft zijn zo verschillend.” Dat wordt steeds erger als computers en sociale media alleen nog dat laten zien wat iemand wil horen. “Dan is het geen filterbubbel meer, maar een filtergevangenis.”

Het verbaast Kling dat mensen hun persoonlijke gegevens zo gewillig afstaan. “Er zijn email-aanbieders die 1 euro per maand kosten en dan heb je geen reclame en verzamelen ze je gegevens niet. Maar de mensen zitten toch bij Google. Dat begrijp ik niet. Als je niets betaalt, betaal je uiteindelijk altijd ergens, met je data bijvoorbeeld.”

“Ik vrees dat privacybescherming – net als alles in het kapitalisme – een product wordt. Dat het internet zich tot een tweeklassen-internet ontwikkelt, waar de mensen die geld en kennis hebben hun data veilig stellen, terwijl de mensen die alles gratis nemen omdat ze het zich niet kunnen permitteren of uit onwetendheid, volledig durchschaubar (doorzichtig) en beïnvloedbaar worden.”

Ruk naar rechts

De tweespalt in de samenleving, en de opkomst van het rechtspopulisme, maken de activist in Kling wakker. “Deze ruk naar rechts is vreselijk en maakt me bang.” Duitsland heeft lang gehoopt dat het door de geschiedenis een bijzondere positie had, zegt Kling. “We hoopten dat een ruk naar rechts, zoals die zich in andere landen al lang heeft voltrokken, ons land bespaard zou blijven. Nu moeten we vaststellen dat het rechtse gedachtegoed helaas toch niet geheel uitgeroeid werd.”

Is dat niet een opmerkelijke tegenstelling in Duitsland, dat er zo veel aandacht is voor democratie en hard tegen rechts wordt gestreden, maar dat er toch een stroming is in de samenleving waar die boodschap aankomt?

“Ja, dat is het. Ik denk dat het in Oost-Duitsland, waar de aanhang het grootst is, ook een identiteitsprobleem is. In het zuiden heb je nog de katholieke identiteit, in het noorden en westen de protestantse, in het oosten was er een identiteits-vacuum denk ik. Wat de regering niet lukt, is een positieve identiteit te bieden. Onze regering reageert meer dan dat ze een visie heeft.”

“Mensen gaan op zoek naar een gezamenlijke identiteit, ze willen niet geïsoleerd en alleen zijn.” Als het rechts-populistische gedachtegoed eenmaal breed verbreid is, zoals in delen van Oost-Duitsland het geval is, dan sta je alleen als je er niet in meegaat, merkt Kling op. “Het heeft zich langzaam opgebouwd, als een sneeuwbal die ging rollen. Die had vroeg moeten worden gestopt, nu is het een lawine geworden. Mijn manier om daartegen op te treden is boeken schrijven.”