[bron: filosofie.nl] Milan Kundera (..) is een man met een roeping. Meer dan enige andere hedendaagse schrijver heeft hij zich sterk gemaakt voor wat hij als de Europese kunstvorm bij uitstek beschouwt – de roman. Geen literair genre, geen aardig volksvermaak, maar een heuse kunstvorm met zijn eigen regels en zijn eigen bestaansreden, dat wil zeggen zijn eigen opdracht: ‘ontdekken wat alleen de roman kan ontdekken’. Want voor Kundera kenmerkt de roman zich in de eerste plaats door de specifieke kennis die hij ons aanreikt. Alleen de roman kan inzicht bieden in de concrete leefwereld van de mens. Sterke roepingen zijn niet zelden een tegenreactie op een voorafgaande toestand, ingeleid door een plotselinge illuminatie. Saulus die Paulus werd op de weg naar Damascus. Ook Milan Kundera heeft zo’n ‘existentiële hapax’ gekend, zoals Michel Onfray het verschijnsel noemt. Na een tijdlang actief te zijn geweest als musicus, toneelschrijver en dichter, begon hij (..) aan het eind van de jaren 50 korte verhalen te schrijven, en algauw kwam hij tot het besef dat verhalend proza iets te bieden had wat hij tot dan toe nergens anders had gevonden: de mogelijkheid om mens en wereld met een lucide, afstandelijke blik te bezien door ‘het doek van de voorinterpretatie te scheuren’, zoals hij het later zou omschrijven. (..)

Ook de filosofie en de wetenschappen willen mens en wereld zien zoals ze in werkelijkheid zijn. Het probleem is daarbij (Kundera citeert in dit verband Edmund Husserls beroemde lezingen over de crisis van de Europese mensheid) dat de filosofie alleen interesse heeft voor abstracties, terwijl de wetenschappen door hun steeds verdergaande specialisatie het totaaloverzicht allang kwijt zijn en zelfs volstrekt onverenigbare uitgangspunten hebben. Dit heeft ertoe geleid dat de Europese mens het zicht op zijn concrete ‘leefwereld’ kwijt is: hij is, om met Husserls leerling Heidegger te spreken, in ‘zijnsvergetelheid’ verzonken. Waarbij – volgens Kundera – de twee grote denkers zelf ook één ding zijn vergeten, namelijk ‘dat zich met Cervantes een grote Europese kunst gevormd heeft, die niets anders is dan de verkenning van dat vergeten zijn.’

De filosofie is bij Kundera nooit ver weg. Neem alleen al de titels van zijn latere romans: De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (of beter nog: van het zijn, want de term verwijst weer naar Heidegger), Onsterfelijkheid, Traagheid, Identiteit, Onwetendheid.

En wie herinnert zich niet het begin van De ondraaglijke lichtheid, waar de schrijver eerst een tijdje stilstaat bij Nietzsches idee van de eeuwige terugkeer voordat hij het verhaal van de roman van start laat gaan. Vooral Nietzsche, Heidegger, de fenomenologie en het existentialisme zijn voor Kundera van groot belang geweest, maar we moeten ons niet laten verleiden tot ‘de misvatting aller misvattingen: denken dat er tussen filosofie en literatuur eenrichtingsverkeer bestaat, dat de “beroepsvertellers” hun ideeën, voor zover ze die nodig hebben, alleen maar kunnen ontlenen aan de “beroepsdenkers”.’ Inderdaad heeft de roman misschien wel net zo vaak het voortouw genomen. Cervantes, Rabelais, Fielding, Sterne, Diderot, Flaubert, Tolstoj, Proust, Kafka, Gombrowicz, Broch, Musil: aan de lijst van romanciers die in hun romans een onbekend aspect van het menselijk bestaan hebben ontsloten dat vervolgens door de filosofie als thema is overgenomen, lijkt geen einde te komen. Wat overigens niet betekent dat deze romanciers ‘filosofische romans’ schreven, romans waarin een vooropgezet idee wordt geïllustreerd aan de hand van een verhaal. Filosofen die zich aan de roman wagen, gaan volgens Kundera altijd hopeloos de mist in (één uitzondering: Diderot), juist omdat ze het abstracte steevast boven het concrete blijven stellen.